همان طور که می دانید آتشفشان ها کوه هایی با دهانه های بزرگ هستند که صخره های کوچک، گدازه و بخار از درون آن به سطح زمین فوران و سرازیر می شوند. شکل گیری کوه ها توسط گسل، چین خوردگی، فرسایش پوسته زمین و بالا آمدن آن انجام می گیرد؛ اما در مورد زمین های آتشفشانی مساله متفاوت تر است. این زمین ها به تدریج و با تجمع گدازه هایی که از آتشفشان فوران می کنند، تشکیل می شوند که در ادامه به بررسی بزرگترین آتشفشان ایران و بزرگترین معدن پوکه معدنی می پردازیم.
در زمان تشکیل دهانه های آتشفشان، دریچه های هوا به حالت فرورفتگی های کاسه مانند و در قسمت قله کوه به شکل سپر تشکیل می شوند. این دریچه ها توسط چند ترک که در زیر و داخل آتشفشان ایجاد می گردد، به محل های ذخیره ماگما و یا همان سنگ مذاب وصل می شود. فوران آتشفشان در اثر این ارتباط شکل می گیرد و آتشفشان بر اثر آن می تواند بارها فوران کند. در این شرایط آتشفشان به تدریج بزرگتر شده و دیگر پایدار نخواهد بود.
بزرگترین آتشفشان های ایران
در ایران پژوهش ها و تحقیقات وسیعی در زمان های مختلف بر روی کوه های آتشفشانی و شناخت آنها انجام گرفته است. بر این اساس می توان گفت در ایران حدود 10 کوه آتشفشانی وجود دارد که نام آن ها به ترتیب ارتفاع عبارت است از:
دماوند، تفتان، سبلان، سهند، بزمان، قلعه حسن علی، سراخور، درازو، شهسواران و ملک سیاه کوه
سه مورد از بین این 10 مورد، با نام های دماوند، تفتان و بزمان از کوه های آتشفشانی نیمه فعال می باشند که فعالیت بسیار کمتری دارند. ارتفاع دماوند به بیش از 5610 متر می رسد که نه تنها بلندترین آتشفشان ایران، بلکه بلندترین کوه آتشفشانی در سطح قاره آسیا به شمار می آید. در واقع دماوند بزرگترین آتشفشان ایران محسوب می گردد. در این میان کوه آتشفشانی بزمان را نیز می توان جوان ترین آتشفشان کشور دانست.
بیشتر بخوانید: قیمت پوکه معدنی
در بزرگترین آتشفشان های ایران چه چیزی استخراج می شود؟
بزرگترین آتشفشان ایران یعنی دماوند نیمه فعال است و معادن کمی در نزدیکی آن در حال بهره برداری هستند. اما در کوه های آتشفشانی دیگر ایران معادن بسیاری وجود دارند که برخی از آنها عبارتند از:
پوکه معدنی:
اصلی ترین موردی که در بزرگترین آتشفشان های ایران استخراج می گردد پوکه های معدنی و پومیس است که نوعی سنگ معدنی پرکاربرد می باشد. این نوع سنگ معدنی عایق صوتی و حرارتی می باشد و مصارف بسیاری دارد. بزرگترین معدن پوکه در ایران در شهر قروه واقع شده است.
سنگ های ایگنیمبریت، توف های شیشه ای اسیدی و …:
آتشفشان های ایران منابع عظیمی از ایگنیمبریت، توف های شیشه ای اسیدی و همچنین سنگ های پیروکلاستیک اسیدی هستند که در آنها مقدار زیادی مواد آموروف مخصوصا سیلیس آموروف وجود دارد. این سنگ ها در برخی مواقع به لحاظ کاربردی می توانند به عنوان بهترین جایگزین برای پوکه های معدنی و پومیس محسوب شده و در مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار بگیرند.
اورانیوم، روی و نمک
فیروزه:
در بین سنگ های آتشفشانی در ایران فیروزه نیز استخراج می گردد.
کانی های مختلف و سنگ های آذرین:
بخش قابل توجهی از کانی های ماگمایی به دلیل سرد شدن گدازه های آتشفشانی ایجاد می شوند. فلدسپات، کوارتز، پیروکسن، میکا، آمفیبول، الیوین و … نمونه هایی از این کانی ها هستند که به این روش شکل می گیرند. از تجمیع چند کانی ذکر شده در بالا، سنگ های آذرین بیرونی ایجاد می گردند که شناخته ترین نوع آنها بازالت، آندزیت و ریولت می باشد.
فلزاتی مانند کبالت، آهن، آلومینیوم، منگنز و …:
همان طور که اشاره کردیم کوه های آتشفشانی دارای فعالیت های ماگمایی هستند. این نوع فعالیت ها می توانند معادن فلزات را نیز ایجاد کنند.
کانسارهای غیرفلزاتی:
فعالیت های آتشفشانی موجب ایجاد کانسارهای غیرفلزاتی از جمله کائولینیت در اطراف تاکستان، ورگه های سیلیس در اطراف میانه و خاکسترهای آتشفشانی اسیدیدر آب ترش در اطراف قزوین می شوند.
ابسیدین:
سنگ ابسیدین که از آن در عایق کاری می توان استفاده کرد، بر اثر فعالیت های آتشفشانی ایجاد می شوند.
الماس:
در کوه های آتشفشانی ایران و در لوله های آتشفشانی که کیمبرلیت نامیده می شود، منابع عظیمی از الماس یافت می شود.
بزرگترین آتشفشان ایران، بزرگترین معدن پوکه معدنی
در حالت کلی پوکه معدنی را در محل هایی که معدن پومیس وجود دارد، استخراج می کنند. در ایران نیز بزرگترین معدن پوکه معدنی معمولا در دامنه کوه های آتشفشانی قرار دارد که به میزان قابل ملاحظه ای یافت می شود. معادن پوکه معدنی قروه در ایران که در حال بهره برداری هستند بیشتر در کنار کوه های سبلان، دماوند، تفتان، سهند و قسمت هایی از شهرهای ساوه، همدان، کرمان و شهر بابک قرار دارند.
بهتر است بدانید از نظر معادن پوکه معدنی و میزان استخراج آن، رتبه چهارم دنیا به ایران تعلق دارد. به طوری که می توان گفت استخراج سالیانه ایران از معادن پوکه معدنی تقریبا 1500 تن می باشد. بر همین اساس می توان گفت در ایران نیز بزرگترین معدن پوکه معدنی وجود دارد.
درست است که کوه دماوند بزرگترین آتشفشان ایران است؛ ولی بزرگترین معدن پوکه معدنی ایران در زمین های اطراف این کوه واقع نشده است. در حقیقت شهر قروه را می توان با استخراج سالانه تقریبا 700 تن پوکه معدنی، بزرگترین معدن پوکه در ایران معرفی کرد.
کلام آخر
در ایران کوه های آتشفشانی بزرگی قرار دارند به طوری که بزرگترین کوه آتشفشانی آسیا نیز در ایران قرار دارد. به همین دلیل معادن بسیاری در اطراف این کوه ها کشف شده اند که منبع غنی از سنگ های مختلف می باشند.
پوکه معدنی یکی از سنگ های معدنی پر کاربرد است که به سبب ویژگی هایی که دارد اهمیت بسیاری پیدا کرده است. ایران در مورد استخراج پوکه معدنی رتبه خوبی در جهان دارد و توانسته است در این خصوص رتبه چهارم را به خود اختصاص بدهد.